Gowi

Ngawalö gowi si tola mu'öli ba Supermarket
(London, 18 Jul 2011. Arsip pribadi)


Gowi no sambua ngawalö gö sasese tesöndra tenga ha ba Danö Niha ba hiza ba zi sagörö ulidanö. Baero gö tanö bö'ö si mane fakhe, moguna sibai wemannga gowi, börö me ambö oya nifotöi fiber bakha ba wakhe. Moguna fiber andrö ena'ö tola auri ba mangoya'ö nifotöi bakteria si sökhi bakha ba nösi dalu. Bakteria si sökhi andrö zame'e ena'ö tola mofozu ngawalö hadia ia bakha ba mboto si mane fa'abua mboto, fa'oya gulo bakha ba ndro, fa'abölö mboto wolaŵa tungö wökhö ba fohalöŵö guto. [1]

Heŵa'ae hulö na sinanö Nono Niha gowi andrö, sindruhunia sinanö gowi si so ba khöda ma'ökhö no ni'ohe moroi ba nahia bö'ö. Me föna gowi ha tesöndra ba Amerika Latina. Ba hiza me latörö niha Eropa danö Amerika Latina lahalö danömö gowi andrö ba la'ohe ba khöra. Me irugi Eropa, gowi andrö tobali tehöngö ba tobali ö ni'omasi'ö niha sato irugi ma'ökhö. Me möi niha Eropa ba Filipina lafaogö khöra danömö gowi. Lö ta'ila sibai hewisa waö-waönia moroi ba da'ö ba muzawili ia ba zi sagörö danö Asia irugi ba Danö Niha.

Ngawalö gowi

Oya sibai ngawalö gowi, so zafusi, sa'usö, soyo ba tanöbö'önia. Baero da'ö so nasa zifakhili-khili ba gowi andrö si tola tafotöi gowi ndrawa ma kentang ba li Indonesia ba potato ba li Inggris. Börö da'ö ba li Inggris döi gowi andrö gowi ndrawa sami (sweet potatoe). Ba hiza sindruhunia sinanö gowi no fabö'ö moroi ba gowi ndrawa.

Guna gowi ba mboto

Si mane si muŵa'ö yaŵa moguna sibai wemanga gowi börö me da'ö zabölö tesöndra ba Danö Niha. Faigi ba da'a tou nösi oi ngaaö zoguna ba mboto [2]

  Gowi  Fakhe  Rigi  Gowirio
 Protein 1,6 7,1  9,4 1,4 
 Tawö 0,05 0,66  4.74  0,28 
 Fiber 3 1,3 7,3 1,8
 Zat besi 0,61 0,8 2,71 0,27
 Vitamin C 2,4 0 0 20,6
 Vitamin A 14,187 0 214 13


Gowi ba bosi niha

Me föna gowi andrö no boto gö, fatua lö na sa fagölö mananö fakhe niha ba ginötö wamatörö Suharto. Ba ginötö da'ö manga gowi niha ero ma'ökhö ba manga fakhe ira ha sasakali ma'ökhö. Heŵa'ae simanö mu'a gowi ua fatua lö mu'a wakhe, börö me mo'ambö-amböta wakhe ma böra ba ginötö andrö.

Me itugu mobönö wakhe ba gotalua Nono Niha itugu alö göi mbosi-bosi gowi ba dödö niha. Moroi na tobali boto gö hulö na aila niha iada'a ba Danö Niha wangoroma'ö gowi na manga ira. Da'ö wa laŵa'ö ba Danö Niha "Ha gowi-gowi göda wö la'o!".

Ba hiza si mane si no teŵa'ö yaŵa moguna sibai wemanga gowi andrö baero wakhe. Töra-töra börö me mo'amböta wemanga rigi ba talö (faigi nösi fiber ba wama'anö si yaŵa).

Gohe-gohe



Note:
This article first appeared on Wikipedia Nias which wa still in incubator stage. However I stopped writing there because of aggressive behaviour of one of its editors, who forced the article to be written in an other more known Nias dialect.

Postingan populer dari blog ini

Kawofo

La'a-la'a gowi (cerpen)

Sihönöfao ba Gaza