Postingan

Menampilkan postingan dari Juni, 2020

Gowi

Gambar
Ngawalö gowi si tola mu'öli ba Supermarket (London, 18 Jul 2011. Arsip pribadi) Gowi no sambua ngawalö gö sasese tesöndra tenga ha ba Danö Niha ba hiza ba zi sagörö ulidanö. Baero gö tanö bö'ö si mane fakhe, moguna sibai wemannga gowi, börö me ambö oya nifotöi fiber bakha ba wakhe. Moguna fiber  andrö ena'ö tola auri ba mangoya'ö nifotöi bakteria  si sökhi bakha ba nösi dalu. Bakteria si sökhi  andrö zame'e ena'ö tola mofozu ngawalö hadia ia bakha ba mboto si mane fa'abua mboto, fa'oya gulo bakha ba ndro, fa'abölö mboto wolaŵa tungö wökhö ba fohalöŵö guto. [1] Heŵa'ae hulö na sinanö Nono Niha gowi andrö, sindruhunia sinanö gowi si so ba khöda ma'ökhö no ni'ohe moroi ba nahia bö'ö. Me föna gowi ha tesöndra ba Amerika Latina. Ba hiza me latörö niha Eropa danö Amerika Latina lahalö danömö gowi andrö ba la'ohe ba khöra. Me irugi Eropa, gowi andrö tobali tehöngö ba tobali ö ni'omasi'ö niha sato irugi ma'ökhö. Me mö

La'a-la'a gowi (cerpen)

Gambar
Ngawalö gowi nifamawa ba sambua Supermarket ba Inggris (18 Jul 2011. Arsip pribadi) Lö aröu sibai gowi si möi ya’aga. Lö na i ahori sara nafo ba no murugi ia. Anehe sibai ndra’o da'ö, börö me ero marugi ia, inganga-nganga na sa nafonia inagu na ibörötaigö wohalöŵö. Ba hiza ma'ökhö no fabö'ö manö moroi ba zi to'ölö. "Hana, Na?" ubali'ödo furi. "Lö wö, nogu. Ha abua dölagu ma’ifu," itema ligu. "Ba hana no afusi mbawau, Na?" Lö hede-hedenia. Ifa’ese ia ma’ifu ba ilau dumadao ba dete gara-kara si so ba zinga lala andrö. Ufakhölö ndra’o ba u’ila sambua moyo si hombo-hombo ba dalu mbanua. No baga-baga sibai wohombonia. Sökhi sibai. Hulö zanari-nari, abölö töra sökhi moroi ba wanari Nina Wombörö, niha sabölö onekhe manari ba mbanuama. Urongo li sadö’u-dö’u, itugu ara itugu abölö-bölö. “Hana wa me’e ndra’ugö, Na?” Uhatö’ö ndra’o. U’ila nidanö hörönia mangatoru tou ba gahitania. Itörö tödögu wa asese ihagi-hagi ndra’o ba gahitania andrö me föna

Tölu Nono Khö Noakhi

Gambar
Sanunö ba zikola wanunö ba Danö Niha (Nias, 25 Jan 2009. Arsip pribadi) Tölu Nono khö Noakhi no sambua zinunö moroi ba ginötö Wangesa Dödö Sebua , si tehöngö ba zi sagörö Tanö Niha. Tebörögö ia ba Helefanikha me ndröfi 1916 me mangesa dödö niha sato me ituriagö Turia Somuso Dödö khöra Ernst Ludwig Denniger , samösa tenge-tenge ( misionaris ) moroi ba Jerman. Ba zi lö arara, ha tölu waŵa, no muzawili wangesa dödö andrö ba zi sagörö Tanö Niha, irege muzawili agama Kristen ba zi sagörö Tanö Niha.[1] Aefa da'ö oya tefazökhi zinunö nihalö moroi ba Mbuku Ni'amoni'ö ba tobali sinunö ndra niha mbanua ero ma'ökhö. Ösi zinunö Tölu nono khö Noakhi Semi, Khamo, Yafeti Ya'ita ma'uwu Khamo sohalöŵö sonowi hiza ma'uwu Yafeti niha safusi uli sohalöŵö sonowi ba gurusi Hiza ma'uwu Semi saitö uli saulu ba sanörö-nörö salukhö lö monowi no bagia da'ö nibe Lowalangi Li zinunö andre tehalö moroi ba Mbuku Moze si Sara, faosatö 6 ba 7. Amobotola li zinunö Li zinunö andr

Tödö Niha Miserai ba Tödö Nono Niha

Gambar
Darua pasitoro ono niha si möi wamaigi British Museum. Oroma furira yaŵa mbawa ndruhö mbalö moroi ba göba gosali moroi ba ginötö Gaberahamo. Tola taŵa'ö no irai itörö-törö tou gaba-gaba andrö tuada Aberahamo ero möi ia bakha ba gosali wanuno Lowalangi (London, 15 Aug 2015. Arsip pribadi) Mendröfi 2010 so sambua wama'oli ( exhibition ba li Inggris) nifalua British Museum , sambua nahia wangowuloi gama-gama satua ( museum ba li Indonesia) ba London. Töi wama'oli andrö "Sura Niha Simate" ( Book of the dead. Journey through the afterlife. Ancient Egyptian Book of the Dead ).[1] Ba wama'oli andrö laforoma'ö sambua mbuku sanau sibai sanandrösa ba lala nitörö niha Miserai moroi ba ginötö wa'amate irugi wa'auri si lö aetu. Sindruhunia tenga sambua buku, ba hiza sambua gölu-gölu garate papirus sanau sibai (37 mete wa'anau). Bakha ba mbuku andrö tesura zi lö tola lö'ö tetöngöni sagötö wofanö ba lala ba fangandrö ( mantra ba li Indonesia) si lö to

Teori evolusi

Gambar
Eu wa'auri molo'ö fangera-ngera Charles Darwin (Bromley, UK, 29 Jun 2019. Arsip pribadi) Teori evolusi no sambua lala wangera-ngera nifa'anö Charles Darwin, samösa zangi'ila ba waö-waö danö ( geologi ba li Indonesia) ba waö-waö zaliŵa-liŵa ba gulidanö. Iŵa'ö Darwin wa fefu zauri ba gulidanö iada'a töra-töra gurifö no tumbu moroi ba zaliŵa-liŵa tanö bö'ö nifotöi böröta gurifö fefu (li Inggris: common ancestor ). Heŵa'ae lö niŵaö Darwin wa niha no manga'ali moroi ba mba'e, aefa tohare zurania The Origin Of Species tebörögö niha wanguma'ö wa na la'o'ö mbua wangera-ngera nisura Darwin andrö si lö tola lö'ö manga'ali niha moroi ba mba'e. Ba hiza sindruhunia tenga da'ö niŵa'ö Darwin. Tola manö wa so na sa zaliŵa-liŵa ba danö tanö bö'ö, ba moroi ba da'ö mangali mba'e ba niha. Fefu zaliŵa-liŵa ba danö no oi fakhai hulö döla geu ba ndraha-ndrahania. Fefu ndraha tumbu moroi ba döla geu. Moroi ba ndraha segebua

Nagole

Geluaha nagole no fabö'ö-bö'ö, tola eluahania nagole mboto simane si tola tafera'ö ba mbörö danga ma zui ba waha ba tola göi eluahania nagole si tola tobali ndriwo. Nagole mboto Nagole ndriwo So dombua ngawalö nagole si tobali ndriwo: nagole safusi ba nagole soyo. Oi fabö'ö zu'a-su'a dawö ba nagole safusi ba soyo ba fabö'ö göi lala wondrino ya'ia. Nagole manu ba mbebe no nagole safusi ba nagole mbawi faoma göröbao no nagole soyo. Faigi tabela andre si tou ba wangila zu'a-su'a ha wa'oya protein ba tawö ba zi ero nagole:[1]     P rotein   Tawö    Manu  oya   fagölö    Bebe  fagölö  fagölö    Bawi  ma'ifu  oya   Öröbao  fagölö  oya  Moguna wangönöni zu'a-su'a protein ba dawö ba nagole andre, ena'ö tola ta'ila ta'öna'ö wemanga ya'ia. Duma-dumania na andrö manö zi tobali ndriwo ha nagole mbawi, ba ta'ila wa oya sibai dawö-tawö ba da'ö, ba ha ma'ifu protein. Börö da'ö na lö famalali gö ba tola mo'

Me Föna Me Ide'idedo

Gambar
Samösa ndraono moroi ba sambua mbanua sohili-hili ba Danö Niha si tebai irugi moto ma hondra, ba hiza oya nowi faoma gowi (Nias, 22 Feb 2009. Arsip pribadi) Me Föna Me Ide'idedo sambua zinunö nifa'oli ndra Band Simaenaria moroi ba Lahewa ba ndröfi 1972.[ 1 ] No ifa'anö zinunö andre ba Internet talifusöda Klaus Sturm irege tola tafondrondrongo ia yaŵa ba YouTube. Höndrögö ba da'a wamondrondrongo ya'ia. Mö luo da'ö mohalöŵö Klaus ba wamazaewe Taroma Li ba danö Lahewa me ifazökhi Band Simaenaria (1972-1976) faoma ira talifusö moroi ba Danö Niha:[ 2 ] Martin (Gadiu) Zebua (lead vocal) Asadin Bu'ulölö (guitar, keyboard, vocal) Teos Zebua (vocal) Trisman Zendratö (lead guitar 1972-1973) Winay (lead guitar 1974-1976) Robert Tan (guitar/vocal) Yusuf/Hiap (guitar/vocal 1973-1974) Ui (bass 1972-1974) Kiat (bass 1974-1976) Frans (drum) Sinunö andrö no tehöngö sibai ba zi sagörö Tanö Niha irege lawalinga niha sinunö andrö no ni'a'azökhi Nono Nih

Köfa Agape

Gambar
Köfa Perintis manandro ba pelabuhan Gunungsitoli (15 Feb 2009. Arsip pribadi) Köfa Agape no köfa si föföna solaya ba gotalua Gunungsitoli ba Danö Niha ba Sibolga ba Danö Sumatera. Föna we'aso göfa Agape, so ha'uga göfa geu side'ide si töra gurahu sebua moroi ba göfa,[1] ba hiza lö molaya ira ero ma'ökhö, irege lö la'ila lafa'anö wofanöra niha. Ha itaria moloyo ira na so gama-gama ni'ohera lumalö ba Danö Niha ma zui ba Danö Sumatera. Agape no sindruhu köfa ba molaya ia ero ma'ökhö. Waö-waö wanga'asogö Göfa Agape Tohare göfa Agape ba Danö Niha ba mbawa si fitu 1965, ha dua waŵa fatua lö ira'ui ba dangania ( coup ba li Inggris) wamareta Indonesia Soeharto. Me ndröfi andrö la'owasaini 100 ndröfia wanuriaigö Turia Somuso Dödö ba Danö Niha gereja BNKP ( yubileum ). Ba wangowasaini yubileum andrö labe'e mbuala sambua göfa ira Gereja Protestan Rheinland ba Jerman khö Gereja BNKP.[2] Börö we'aso göfa Agape andre ato niha moroi

Fanunu Fandru

Gambar
Gaba-gaba geu Natal ba St. Christopher's Place, London (1 Des 2019. Arsip pribadi) Fanunu Fandru no töi ni'oguna'ö ba wanguma'ö Luo Wa'atumbu Yesu ma Hari Natal . "Ya'ahowu Wanunu Fandru" na omasi ira laŵaö "Ya'ahowu Hari Natal". Böröta Wanunu Fandru Lö ta'ila sibai hewisa mböröta Wanunu Fandru ba Danö Niha. Ba hiza tola tamane börö me solohe agama niha Keriso ba Danö Niha no tenge-tenge Zo'aya ( misionaris ) moroi ba Jerman, si lö tola lö'ö ya'ira zamörögö wangowasaini wa'atumbu Yesu andrö. Molo'ö nisura ba wikipedia ba li Jerman tebörögö wamesindro eu ( Tannenbaum ba li Jerman ma pohon pinus ba li Indonesia) nifobaga-baga ba ginötö wangowasaini Wa'atumbu Zo'aya me ndröfi 1492.[ 1 ] I'otarai da'ö itugu ato niha ba nahia samesindro eu andre tobali Eu Natal ( Weihnachtsbaum ba li Jerman). Töra-töra börö me ifaraou Martin Luther, samörögö Gereja Protestan, wamogaba-gaba eu Natal ba ginötö watomes

Ndriwo

Gambar
No tandra zumange ba Danö Niha na lataba nono mbawi (Gunungsitoli, 4 Jul 2008. Arsip pribadi) Ndriwo ma diwo ba li yöu no fehede ni'oguna'ö niha ba Danö Niha ba nagole si tobali faosatö gö na manga ira. Eluaha wehede ndriwo Me föna so tölu faosatö gö ba Danö Niha: gowi, ndriwo ba bulu-geu. Ba hiza i'otarai me tebörögö wananö fakhe ba ginötö wamareta presiden Soeharto itugu laröi wemanga gowi niha irege hatö fakhe mboto gö ni'ara. Börö da'ö faosatö gö no tobali: fakhe, ndriwo ba bulu-geu. Ndriwo no fefu gö moroi ba nagole . Eluahania ndriwo andrö tola nagole manu, mbebe, mbawi, zökha, gi'a ba tanö bö'önia. Ba hiza lö asese manga mbebe, zökha, gi'a ba tanö bö'önia niha ba Danö Niha me föna. Börö da'ö na laŵaö ndriwo si lö tola lö'ö ba dödöra nagole manu ba nagole mbawi. Ma'ökhö no oya gö tanö bö'ö si tobali ndriwo si tola la'öli ba zogale. Töra-töra niha si toröi ba zahatö ba ngai nasi ma zui sahatö ba fasa segebua si mane ba Gu