Nagole

Geluaha nagole no fabö'ö-bö'ö, tola eluahania nagole mboto simane si tola tafera'ö ba mbörö danga ma zui ba waha ba tola göi eluahania nagole si tola tobali ndriwo.

Nagole mboto


Nagole ndriwo


So dombua ngawalö nagole si tobali ndriwo: nagole safusi ba nagole soyo. Oi fabö'ö zu'a-su'a dawö ba nagole safusi ba soyo ba fabö'ö göi lala wondrino ya'ia. Nagole manu ba mbebe no nagole safusi ba nagole mbawi faoma göröbao no nagole soyo. Faigi tabela andre si tou ba wangila zu'a-su'a ha wa'oya protein ba tawö ba zi ero nagole:[1]

  Protein  Tawö 
 Manu oya  fagölö 
 Bebe fagölö fagölö 
 Bawi ma'ifu oya
 Öröbao fagölö oya 

Moguna wangönöni zu'a-su'a protein ba dawö ba nagole andre, ena'ö tola ta'ila ta'öna'ö wemanga ya'ia. Duma-dumania na andrö manö zi tobali ndriwo ha nagole mbawi, ba ta'ila wa oya sibai dawö-tawö ba da'ö, ba ha ma'ifu protein. Börö da'ö na lö famalali gö ba tola mo'amböta mboto ba protein ba hiza sa talafu töra dawö.

Sindruhunia lö salania na oya mu'a dawö. Ba hiza monöi zu'a-su'a kolesterol ba mboto na mu'a tawö-tawö si so ba nagole si mane nagole mbawi andrö. Ba molo'ö ira sangi'ila itugu alaŵa zu'a-su'a kolesterol itugu tola te'asogö wökhö dödö (sakit jantung) ba ma zui kanker.[2]

Fabö'ö ia nagole manu. Ba nagole manu no oya protein soguna ba ha ma'ifu dawö. Börö da'ö abölö moguna ba mboto na mu'a dua kali manu ba sakali nagole mbawi. Baso zura sanandrösa ba ndriwo ba wing'iila hadia guna wemanga nagole ba mboto.

Gohe-gohe


1. Farrimond, Stuart, The science of cooking. London, 2017, nga'örö 30.
2. https://www.bbc.co.uk/news/health-28797106


Note:
This article first appeared on Wikipedia Nias which wa still in incubator stage. However I stopped writing there because of aggressive behaviour of one of its editors, who forced the article to be written in an other more known Nias dialect.

Postingan populer dari blog ini

Kawofo

La'a-la'a gowi (cerpen)

Sihönöfao ba Gaza